Ameryka, wczesne średniowiecze. Puszcze, Indianie i oni, żeglarze wikinga Eryka Rudego, a wśród nich dwaj rycerze z drużyny Mieszka I, Tyrker i Wyzderwola, czyli pierwsi Polacy na kontynencie amerykańskim. Następnym Polakiem miał być Jan z Kolna, który rzekomo przybył do Ameryki wraz z flotą duńską króla Chrystiana w 1476 roku, a więc 16 lat przed wyprawą Krzysztofa Kolumba. Nieprawdopodobne? A jednak tego typu legendy nie są jedynymi jakie przytacza znany amerykanista i politolog profesor Longin Pastusiak w swojej książce wydanej nakładem Wydawnictwa Bellona pt. „Polacy w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych”.

Pastusiak wprowadza czytelników w historię polskiej obecności na kontynencie amerykańskim opisując perypetie Polaków od ich przybycia w 1608 roku do osady Jamestown w Wirginii. Wprawdzie jest to wątek poboczny niniejszej publikacji, ale autor poświęcił mu sporo miejsca przytaczając różne ciekawostki dotyczące Polaków m.in. dużą rolę w produkcji artykułów rzemieślniczych czy okoliczności pierwszego strajku Polaków wśród kolonistów amerykańskich w 1619 roku. Głównym tematem na którym skupił się Pastusiak w niniejszej książce, podzielonej na 4 rozdziały, jest udział Polaków w wojnie niepodległościowej Stanów Zjednoczonych. Wobec tego pierwszy rozdział, traktujący o „Polakach w Ameryce Północnej przed powstaniem Stanów Zjednoczonych”, jest wprowadzającym do zasadniczego zagadnienia.

Główny temat został opisany w pozostałych rozdziałach z których drugi autor zatytułował „Tadeusz Kościuszko architekt zwycięskiej bitwy pod Saratogą”. Na rozdział ten przypada w niniejszej publikacji najwięcej miejsca. Ze 141 stron, z uwzględnieniem spisu ilustracji, aż 59 stron zostało poświęcone naczelnikowi powstania kościuszkowskiego.

Trzeci rozdział poświęcił Pastusiak osobie Kazimierza Pułaskiego, jednego z dowódców Konfederacji Barskiej i pomysłodawców porwania ostatniego króla na tronie Rzeczypospolitej Stanisława Augusta Poniatowskiego. Rozdział ten, zatytułowany „Kazimierz Pułaski ojciec kawalerii amerykańskiej”, jest drugim co do wielkości w niniejszej publikacji.

Ostatniemu rozdziałowi, o tytule „Inni bohaterowie”, autor poświęcił najmniej miejsca ze wszystkich czterech.

Takie rozłożenie tekstu jednoznacznie potwierdza, iż jest to publikacja syntezowa, popularnonaukowa. Losy Kościuszki i Pułaskiego są najbardziej znane spośród wszystkich Polaków, których udział w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych został odtworzony przez historyków, stąd też im Pastusiak poświęcił najwięcej miejsca.

Oceniając ogólnie całość książki „Polacy w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych” jest ona napisana przystępnym językiem, toteż dosyć łatwo i szybko się ją czyta. Nie znajdziemy w niej w prawdzie nic nowego, czego byśmy już nie wiedzieli o naszych rodakach za oceanem, ale stanowi interesujące i bardzo pomocne dzieło kompilacyjne dla tych wszystkich, którzy potrzebują wiedzy w pigułce. Spora ilość ilustracji i rycin stanowi interesujący dodatek do tekstu, chociaż chwilami można odnieść wrażenie, iż jest ich zbyt dużo w stosunku do treści książki. Ta bowiem, co już wspomniałem, została napisana na 141 stronach. Odliczając jednak ilustracje i ich spis przekonamy się, że objętościowo jest to nawet zbyt krótka publikacja, na dodatek z dużą czcionką tekstu.

W recenzowanej przeze mnie pozycji historycznej zabrakło mi kilku elementów. Po pierwsze, brakuje bibliografii, źródeł i opracowań wykorzystanych do przygotowania niniejszej książki. Biorąc jednak pod uwagę, iż jest to dzieło popularnonaukowe, niezwykle luźno pisane, brak ten jest usprawiedliwiony. Po drugie, na okładce w opisie pojawia się informacja „w tej książce dowiecie się o szczegółach wkładu Kościuszki, Pułaskiego i innych Polaków w amerykańską wojnę o niepodległość”. W tekście próżno jednak szukać, jak polski wkład w wojnę o niepodległość Stanów Zjednoczonych przełożył się na zwycięstwo kolonistów w starciu z monarchią brytyjską. Znajdziemy jedynie opis wielkości polskiego wkładu w wojnę w ilości ponad stu Polaków i na tym w zasadzie się kończy ocena profesora Pastusiaka. Szczegóły działań podejmowanych przez Kościuszkę i Pułaskiego poznajemy w rozdziałach im poświęconych, nie ma natomiast w tej książce ogólnej oceny na tle kampanii całej wojny jak dużą rolę odegrali wspomniani bohaterowie. Brakuje np. opinii, przemyśleń autora, czy gdyby obu wspomnianych Polaków zabrakło na amerykańskiej ziemi, to finał wojny potoczyłby się inaczej niż faktycznie nastąpił. Ponadto Pastusiak w zasadzie ograniczył się do opisu losów Kościuszki i Pułaskiego, gdyż na setkę pozostałych naszych rodaków biorących udział w wojnie wyzwoleńczej kolonii amerykańskich, przewidziane zostało raptem kilkanaście stron. Po części wynika to oczywiście z braku dostępnych materiałów źródłowych o czym wspomina sam autor na pierwszej i drugiej stronie ostatniego rozdziału. Być może inna konstrukcja czwartego rozdziału pozwoliłaby zatrzeć ten mankament niewiedzy historyków o udziale Polaków w tej wojnie. Po trzecie, brakuje również w tekście szerszej perspektywy działań zbrojnych prowadzonych zarówno przez wojska amerykańskie, jak i angielskie, co w relacji do udziału polskiego w tym konflikcie zbrojnym dodawałoby wartości wojskowej niniejszemu dziełu. Jest to w końcu pozycja traktująca o „Polakach w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych”, więc większa ilość tekstu dotyczącego działań zbrojnych nie byłaby błędem.

Po przeczytaniu książki profesora Longina Pastusiaka pt. „Polacy w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych” czuję pewien niedosyt. Zabrakło mi kilku elementów, w żaden jednak sposób nie przekreślają one wspomnianej pozycji. Napisana dobrym językiem i spójnie broni się niniejsza publikacja do tego stopnia, iż mogę ją serdecznie polecić na długie jesienne wieczory.